IT for Development (Articles in Nepali)

दृष्टिकोण
नेपाली च्यानलका अवसर
विनय कसजू
नयाँ पत्रिका दैनिक, २०६५ भदौ ३ मंगलबार प्रकाशित ।

पृथ्वीको तीस-पैंतीस हजार किलोमिटरमाथिबाट हेर्दा संसारलाई विभिन्न राष्ट्रमा छुट्याउने सिमाना देखिन्न । सञ्चार भूउपग्रहहरूले अन्तरिक्षबाट प्रेषण गर्ने रेडियो, टेलिभिजन र सञ्चारका स्पन्दन, सिग्नल वा तरंगहरूको पनि प्राविधिक र भौगोलिक सीमा हुन्छ, राजनीतिक सीमा हुन्न । अर्थात् पृथ्वीको कक्ष अन्तरिक्षको एउटा निश्चित उचाइमा स्थापित निश्चित प्रसारण क्षमताको स्याटेलाइटले निश्चित भूखण्डलाई समेट्ने गरी सिग्नल/तरंग प्रेषण गर्छ । यस्ता तरंगलाई राजनीतिक वा भौगोलिक सीमाभित्र बाँध्न सकिन्न । स्याटेलाइट प्रसारणको यस विशेषताले सीमाहीन सञ्चार र फलस्वरूप सीमाहीन टेलिभिजन प्रसारण जन्मायो । पुस्तक, पत्रिका र रेडियोबाट अति नगण्य मात्रामा हुन थालेको सांस्कृतिक प्रभाव/अतिक्रमण हस्तक्षेपलाई सीमाहीन टेलिभिजन प्रसारणले ह्वात्तै बढाइदियो ।

सुरुसुरुमा स्याटेलाइट ठूला आकारका तर सीमित प्रसारण क्षमताका हुन्थे । यसलाई महँगो प्रविधिका रूपमा हेरिन्थ्यो । केही शक्तिशाली र धनी राष्ट्र वा विशाल कम्पनीले मात्रै यसको प्रयोग गर्थे । शीतयुद्धको अन्त्य नभएसम्म सीमाहीन टेलिभिजनले शक्तिशाली राज्यबीच संचारयुद्ध नै छेड्यो । एकातिर संचार साम्राज्यवादको चर्को विरोध सुरु भयो भने अर्कातिर अधिनायकवादी सामन्ती व्यवस्थाका पक्षधरमाथि मात्र होइन, नवस्वतन्त्र तेस्रो विश्वका देशमाथि प्रजातन्त्र र उदारवादका नाममा पश्चिमा, पुँजीवादी संस्कृति र विचारको व्यापक हस्तक्षेप आक्रमणको तहमा प्रकट हुन थाल्यो । यसको फल हामीले देख्यौँ- बर्लिन पर्खाल ढल्यो, सोभियत संघ टुक्रियो । चीनले पुँजीवादका सकारात्मक पदलाई अंगाल्न पायो ।

एकतिर, स्याटेलाइटको प्रविधि विकास, प्रसारण-क्षमतावृद्धि हुँदै यो प्रविधि सस्तो र सहज हुँदै गयो भने अर्कातिर सूचना तथा सञ्चारप्रविधि, खासगरी डिजिटल प्रविधिको अकल्पनीय विकासले स्याटेलाइट भाडामा लिएर क्षेत्रीय र विश्वव्यापी डिजिटल डेटा, टेलिभिजन र रेडियो तरंग सम्प्रेषण र प्रसारण सर्वसुलभ भयो । डाँडाकाँडामा टावर ठड्याएर ट्रान्समिटरबाट टेलिभिजन सिग्नल प्रसारण (टेरेस्टि्रय) गर्नुभन्दा भूउपग्रहबाट विशाल भूभाग ढाक्ने गरी प्रसार गर्नु धेरै सजिलो र सस्तो बन्यो । साना पुँजीबाट स्थापित संचारगृहहरूले पनि अब स्याटेलाइट भाडामा लिएर अन्तर्राष्ट्रिय प्रसारण गर्न सक्छन् । दूरसञ्चार र इन्टरनेटजस्तै टेलिभिजन र रेडियो प्रसारणका क्षेत्रमा अभूतपूर्व अवसर उपलब्ध छन् । अहिले नेपालका सबैजसो टेलिभिजन च्यानलले स्याटेलाइटबाट प्रसारण गर्न थालेका छन् । भूसतही प्रसारणको तुलनामा यो बढी स्वाभाविक, सरल र सस्तो बनिसकेको छ ।
यसको विकासबाट पश्चिमी देशहरूबाट एकतर्फी रूपमा प्रसारणमार्फत भइरहेको सांस्कृतिक, वैचारिक, राजनीतिक हस्तक्षेप र अतिक्रमणलाई रोक्नसक्ने सरल र सस्ता विकल्प उपलब्ध भएको छ । प्राविधिक दृष्टिले अब सूचना साम्रज्यवाद पुरानो भएर मक्किएको छ, तर यसबाट खुला बजार, सस्तो पपकल्चर, संस्कारहीन मनोरञ्जन, फोहोरी सामग्रीजस्ता विषयवस्तु विविध रूपमा आइरहेका छन्, जसको जवाफ खोज्नु तेस्रो मुलुकका लागि चुनौती बनेको छ । इन्टरनेटका विषयवस्तुझैं अब टेलिभिजनबाट प्रसारित सामग्री पनि विश्वव्यापी हुँदै छन् । टिभीले अब राष्ट्रिय सीमालाई तोडिसकेको छ । यो अपूर्व अवसरलाई नेपाली च्यानलले बुझ्नु र यसको सदुपयोग गर्नु आजको चुनौती हो । त्यसका निम्ति तत्काल केही यस्ता कदम चाल्नु आवश्यक देखिन्छ :

-नेपाली दर्शक सुत्ने समयमा युरोप र अमेरिकाका दर्शक जाग्छन् । त्यसैले रातिको प्रसारणलाई अन्तर्राष्ट्रिय दर्शक लक्षित गरिनु उपयुक्त हुन्छ ।

-टेलिभिजन प्रसारणमार्फत नेपालको भौगोलिक स्थिति, हिमशृंखला, प्रकृति र जीवन, धर्म-संस्कृति एवं परम्पराको प्रचारलाई विश्वव्यापी तुल्याई पर्यटन उद्योगको 'मार्केटिङ' गरिनु जरुरी छ ।

-नेपालबाहिर विभिन्न देशमा रहेका नेपालीहरू नेपाली च्यानलका लक्षित दर्शक हुन् ।

उनीहरूलाई नेपालसँग जोड्ने कडीका रूपमा नेपाली च्यानलले काम गर्नुपर्छ । -दर्शकको विविधताले उपभोग्य सामग्री र सेवाको विज्ञापन बढ्नु स्वाभाविक छ । पर्यटक र विदेशी दर्शकका उपभोग्य सामान सेवा, अन्तर्राष्ट्रिय वायुसेवा, होटल, रिजोर्ट, पर्यटन व्यवसायको विज्ञापनलाई यस्ता प्रसारणले प्रवर्द्धन गरिनुपर्छ । विदेशमा बस्ने नेपालीले स्वदेश र्फकंदा उपभोग गर्ने सामान र सेवाको विज्ञापन पनि बढाउन सकिन्छ । सारमा, नेपाली च्यानलले रातिको समय अन्तर्राष्ट्रिय दर्शकलाई लक्षित गरी कार्यक्रम निर्माण गरी सांगि्रला (स्वर्गतुल्य) नेपालको खस्केको छवि सपार्न एवं प्रवासी नेपालीमा राष्ट्रियताको लहर ल्याउन महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्न सक्छन् । यसका निम्ति चीनको सिसिटिभी र कोरियाको एरिराङ वा जापानको एनएचकेका प्रसारणलाई आधार मान्न सकिन्छ । ती च्यानलहरूले झैं नेपाली विषयवस्तुमा अंग्रेजी भाषामा राम्रा कार्यक्रम बनाउन सकिए अन्तर्राष्ट्रिय दर्शकको समेत कमी हुनेछैन । अन्तर्राष्ट्रिय दर्शक वृद्धिले अन्तर्राष्ट्रिय विज्ञापन पनि स्वतः बढ्नेछ । सीमाहीन टेलिभिजनको यो अपूर्व अवसरलाई सदुपयोग गर्न नेपाली च्यानलहरूले कार्य थाल्नु बुद्धिमानी ठहरिनेछ ।

Back

मिडियाको लोकतन्त्रीकरणा र सामाजिक आन्दोलन (मिडिया अध्ययन ४ मा प्रकाशित)

एक्काइसौँ शताब्दीको शक्तिः सूचना र ज्ञान

संवाद, समझदारी र मेलमिलापका लागि मिडिया

लोकतन्त्रमा स्वतन्त्र प्रेस र नागरिक समाज (गोरखापत्र)

इन्टरनेटको खतराबाट केटाकेटीलाई कसरी जोगाउने ?

स्वतन्त्र प्रेसका लागि सूचनाको हक

यस कारण थाहा चाहियो

जनताको हातमा संचार शक्तिको अर्थ

बालसाहित्य सर्जकसमक्ष हाँकहरू

भारतीय जनता पार्टीको आईटी सपना

शक्ति सन्तुलनमा प्रेसको भूमिका

मिडिया र मूल्यमान्यता (Media and Values)

प्रेसः अंगुर निचोर्नेदेखि दिमाग निचोर्नेसम्म

पत्रकारको सुरक्षा कसको दायित्व?

डेनमार्कमा वायु उर्जा

सूचनाको हक र प्रेस

सूचनामा जनताको पहुँचका लागि सूचना व्यवस्थापन

मिडियाको लोकतन्त्रीकरण र सामाजिक आन्दोलन

नेपालको संघीय संरचना र अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध

लोकतन्त्रमा सूचनाको हक

विकासको लागि रेडयो र इन्टरनेटको मेल

नयाँ संविधानमा सूचना र संचार

इन्टरनेटमा हीरा कि कीरा ?

संविधान निर्माण धाराका आधारहरूको अभिलेखन र संरक्षण अत्यावश्यक

रेडियो र मोबाइल फोनको मेल

नेपाली च्यानलका अवसर

सुशासन र सूचनाअधिकार

बालबालिकाका लागि रेडियो नाटक

परिवर्तनका लागि मोबाइल फोन

लोकतन्त्रमा सूचनाको हकः अवसर र हाँक

सूचनाअधिकार र प्रेस

जनअधिकारका लागि सूचनाको हक

जनसत्ताका लागि छैटौँ सत्ता
 
नयाँ नेपालमा संचार शक्ति जनताको हातमा

गाउँको विकासमा सूचना तथा संचार प्रविधि

अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता, सूचनाको हक र गोपनीयता (०५३-५४)

मिडिया भन्ने कि प्रेस?

ऐतिहासिक गिद्धे प्रेस

सञ्चारको लोकतन्त्रीकरण र पुनःसंरचनाको एजेन्डा

नेपालको पुनःसंरचनामा संचारको भूमिका

नेपालको नवनिर्माणमा बालसाहित्यको भूमिका

सम्विधानसभाका लागि मिडियाको भूमिका

Gaunle Deurali, the First Rural Newspaper of South Asia needs your support.
Please click here and Save It!

Interview on IT broadcast through Radio Sagarmatha
(File Type: Exe, Size: 1.16 MB)
Download Now»

गाउँमा आर्थिक क्रान्तिका लागि मोबाइल फोन

आर्थिक विकासमा मोबाइल फोनको यही महत्वले गर्दा नै चिन, भारत, फिलिपिन्स, दक्षिण कोरिया जस्ता द्रुत गतिले आर्थिक प्रगतितिर लम्किरहेका देशहरूमा मोबाइल फोनको विकासले फडको मारिरहेको छ । ती देशहरूमा कम्प्युटरभन्दा मोबाइल फोनको संख्या, सेवा र व्यवसाय धेरै बढिरहेको छ । अहिले चिनमा सयकडा बीस जनाभन्दा धेरैको हातमा मोबाइल फोन छ । त्यस्तै भारतका गाउँगाउँमा पनि मोबाइल फोन पुग्न थालेको छ ।
भौतिक पूर्वाधारको अभाव, ठूलो लगानी, सुरक्षा आदि विभिन्न कारणले गर्दा नेपालमा गाउँगाउँमा परम्परागत तारयुक्त टेलिफोन पुर्याउनु सजिलो छैन । ताररहित सूचना प्रविधि नै यहाँको लागि सबैभन्दा उपयुक्त र प्रभावकारी उपाय हो । रेडियोले एकतर्फी सूचना प्रवाहित गर्छ भने टेलिफोनले दुई तर्फी । यसैलै नेपालमा अहिले बढिरहेको मोबाइल फोनलाई कृषि बजारको विकासँग जोडेर हेर्नु अति आवश्यक छ । बाँकी अंश»

अहिलेको विश्वमा विकास संचारको सान्दर्भिकता

भारतको पूर्वी समुद्र तटीय राज्य पोण्डेचेरीको एउटा गाउँ नाल्लवधुमा सुनामी महाभूकम्पले उत्पन्न गरेको समुद्री छालको पानी पस्यो तर त्यहाँ कसैको पनि मृत्यु भएन । छाल आउनुभन्दा पहिले नै सबै गाउँलेहरू घर छाडेर सुरक्षित ठाउँमा गइसकेका थिए । बाँकी अंश»

कम्प्युटरमा नेपाली र नेपालीमा कम्प्युटर

कम्प्युटरको मनिटर, मेनु र सन्देशहरू देवनागरी लिपिमा नेपाली भाषामा चल्ने वा देखिने नभएसम्म र नेपाली भाषामा दिएको आदेशअनुसार कम्प्युटरले काम नगर्दासम्म अंग्रेजी नजानेका साक्षर नेपालीले कम्प्युटरको उपयोग गर्ने सम्भावना छैन । नेपाली भाषामा कम्प्युटर चलाउने प्रविधि सुरु भयो भने झण्डै आधा जनसंख्याको हाराहारीमा रहेका साक्षर नेपालीहरू कम्प्युटर चलाउनसक्ने अवस्थामा पुग्नेछन् । बाँकी अंश»

Empowering Rural People through Communication

In the rural areas of Nepal, schoolbooks of the children, labels and wrappers of the commercial goods and posters and pamphlets during election are the only printed paper the people usually see. If knowledge is the fuel for development, where is that fuel for the majority of the people of Nepal? Read More »

Where are we in the Global Map of IT?

The main vision of the Nepalese IT Policy 2000 is to “Place Nepal on the Global Map of information technology within the next five year.” Where are we in that map after losing three precious years?
Read More »

Power of IT and Its Use in Nepal is the first book that tries to address these questions. Published in Nepali language, it explains the technical and practical aspects of information technology and its significance for the developing countries like Nepal.The 210 page book costs Rs. 200. Download full Nepali text in PDF file.